De rijke historie van Vulcansoord:
Waar komt de naam van appartementencomplex Vulcansoord in Gaanderen vandaan?
Het appartementencomplex Vulcansoord heeft zijn naam te danken aan de rijke historie van het grondgebied waarop het wordt gebouwd. In de 19eeeuw speelde ijzergieterij Vulcaansoord een grote rol bij de ontwikkeling van de gemeenschap. We vroegen Theo Willemsen, amateur-historicus en inwoner van Terborg, naar de fascinerende geschiedenis achter Vulcansoord.
Afb. 1 Ijzergieterij Vulcaansoord
Een blik op het industriële erfgoed
“Vulcaansoord was al vanaf 1821 cruciaal voor onze lokale economie,” vertelt Theo Willemsen. Hij beschrijft hoe de zandgrond van de Achterhoek, rijk aan oer en omgeven door bosrijke gebieden, ideaal was voor de ijzerindustrie. Deze natuurlijke hulpbronnen boden de perfecte basis voor het opzetten van een ijzergieterij.
Aanvankelijk produceerde de gieterij vooral gietijzeren producten, maar al snel werd het assortiment uitgebreid met huishoudelijke artikelen. Later kwam er een emailleerfabriek bij, waar zowel huishoudelijke als technische artikelen werden gemaakt, evenals geslagen ijzer- en blikwerk. Deze producten vonden hun weg naar markten over de hele wereld, wat essentieel was voor de economische bloei van zowel Terborg als Gaanderen.
Naast de fabriek werd de directeurswoning geplaatst. Wel zo strategisch mogelijk, aan de rand van de kadastrale gemeente Wisch, dicht bij de Akkermansbeek en de Oude IJssel. Dit maakte de uitbreiding van het fabrieksterrein naar Gaanderen mogelijk en versterkte de band van de Gaanderense gemeenschap met Vulcaansoord. Veel werknemers van Vulcansoord kwamen namelijk uit dit gebied.
Afb 2. De blikslagerij
Innovatie en uitbreiding
Door mechanisering groeide Vulcaansoord snel, dankzij innovaties zoals een stoommachine in 1857 en later een overstap op elektriciteit in 1899. “Deze vooruitgang zorgde ervoor dat Vulcaansoord kon uitbreiden en moderniseren”, aldus Theo. Daarnaast zorgde de aanleg van de spoorlijn Zevenaar naar Winterswijk, met een station in Terborg, voor export naar Duitsland.
De klompenpatrouille
Vulcaansoord bood veel werkgelegenheid in Gaanderen en omgeving. Theo beschrijft levendig hoe arbeiders vanuit omliggende gebieden naar Vulcaansoord trokken, bekend als de ‘Klompenpatrouille’. “Elke ochtend kon je de arbeiders al van ver horen aankomen op hun klompen. Zij marcheerden dan in formatie naar de fabriek. Als de fabrieksfluit klonk, versnelden zij hun pas. Te laat komen zou boetes opleveren. Het is een herinnering aan de strikte tijdsdiscipline van dit industriële tijdperk.” De omstandigheden waarin de arbeiders destijds verkeerden zijn niet meer te vergelijken met die van nu.
Uitdagingen en modernisering
De geschiedenis van Vulcaansoord kende ook uitdagingen, vooral tijdens economische terugslagen en wereldoorlogen. De gemeenschap en de leiders vonden steeds wegen om te Vulcaansoord te herstellen en te vernieuwen. Onder de leiding van voornamelijk de familie van Ditzhuyzen, heeft Vulcaansoord zich steeds aangepast aan de veranderende tijden.
Helaas daalde de export door de wereldoorlogen en ook Japan wist met steeds lagere prijzen op de wereldmarkt te komen. De val van het Engelse pond in oktober 1929 kwam als donderslag bij heldere hemel. Het kapitaal van de Vennootschap onder leiding van familie Ditzhuyzen ging verloren. In 1931 trad de laatste van de familie van Ditzhuyzen als directeur terug af en werd een directeur van buiten de familie aangetrokken.
De val van Vulcaansoord
Na de familie van Ditzhuyzen wist de familie Vergouwen Vulcaansoord nieuw leven in te blazen. Het bedrijf werd gemoderniseerd met positieve resultaten, tot de tegenslagen in 1944 en 1945 (Tweede Wereldoorlog). Na de oorlog verschuift de productie naar gietwerk voor verwarming, want de concurrentie in huishoudelijke- en technische artikelen werd steeds groter.
Hoewel Vulcaansoord zijn 150-jarig jubileum vierde, leidde een financieel schandaal in de jaren ’70, waarbij de directeur met subsidiegelden vluchtte, uiteindelijk tot het faillissement in 1978. Theo: “Vulcaansoord ging o.a. failliet door de slechte tijd waarin deze branche terecht kwam, maar wanbestuur deed de neergang versnellen. Alleen de rijke geschiedenis zullen we nu in onze tijd nog kunnen koesteren, dat zal altijd de boventoon houden”.
Verbinding met het heden
Geïnspireerd door Villa Kasteel, waar de directiefamilies van het oude Vulcaansoord woonden, heeft T2 groep het ontwerp van het nieuwe appartementencomplex vormgegeven. Deze directeurswoning, daterend uit 1888, stond op het historische plekje waar in 1821 Vulcaansoord werd opgericht en symboliseert de rijke industriële geschiedenis die het nieuwe complex wil eren en voortzetten. Zie jij de overeenkomsten?
